Daar stond ze, als leider, als vrouwelijke leider, van de meest militante nationale opstand sinds de eerste de- mocratische verkiezingen van Zuid-Afrika in 1994. Wat in 2015 begon als een vreedzaam protest tegen de verhoging van collegegelden transformeerde in een hevige strijd van studenten en medewerkers van universiteiten door het hele land tegen de hardnekkige ongelijkheid die almaar voortduurt, in het onderwijs en ver daarbuiten.

Daar stond ze, Shaeera Kalla, aan het begin van een strijd waar- van ze het einde niet kende. Samen met haar medestrijders bereid om alles te geven. Een eigenschap die je als uitdager van de macht ontegenzeggelijk moet hebben.

Het verhaal van deze uitdager is voor mij persoonlijk zo motive- rend, een keiharde schop onder mijn kont, een wake-upcall. Zij staat symbool voor waar het in de geprivilegieerde wereld waar ik in ben opgegroeid nog wel eens aan ontbreekt; de durf om de macht uit te dagen zonder enige garantie en met gevaar voor eigen leven.

In 2015 begon aan Wits University in Johannesburg een aanvanke- lijk vreedzaam protest, omdat de tarieven voor de Zuid-Afrikaan- se universiteiten werden verhoogd. Studenten barricadeerden de toegangspoorten met de slogan: ‘Fees Must Fall’ om te betogen voor betaalbaar onderwijs, zodat ook de zwarte, vaak minder kapitaal- krachtige bevolking kan studeren. Om een idee te geven; veel zwar- te studenten zijn elke dag afhankelijk van de voedselbank.

Het bestuur van de universiteit weet de protesten die aanhouden niet in de kiem te smoren en komt niet tegemoet aan de wensen van de studenten. Ze schakelen de politie in. Dat is het kantelpunt. Het verandert de vreedzame protesten in een grimmige strijd die pijn- lijk de fundamentele ongelijkheid in het land blootlegt op het gebied van ras en geslacht. Die strijd verspreidt zich naar universiteiten in het hele land.

“We just felt a disgust and disappointment about a government who shoots its own children.”

De strijd die de studenten voeren gaat over veel meer dan alleen betaalbaar onderwijs. Het gaat ook over de koloniale waarden die het onderwijs nog steeds domineren. Het gaat ook over de mensen die via outsourcing werken voor de universiteit. En het gaat ook om uitdagingen binnen de strijd die gestreden wordt. Shaeera moet sa- men met haar vrouwelijke medestrijders vechten tegen traditionele patriarchale structuren in de protestbeweging. Ze moeten een weg vinden in het politieke spel zodat ze niet gekaapt worden door één politieke partij. Ze staan steeds opnieuw voor de keuze hoe ver ze bereid zijn te gaan. En de universiteitsstaf is zelf ook verdeeld. Alle- maal ingrediënten voor een strijd die nog maar het begin is van een lange weg om het onderwijssysteem in Zuid-Afrika te repareren.

En juist Shaeera, die altijd stond voor vreedzaam protest en dialoog, zag haar geweldloze houding op het hoogtepunt van de strijd beant- woord met dertien rubber kogels. Ze was een maand uitgeschakeld, anderen kwamen ook in het ziekenhuis en 800 studenten werden gearresteerd. De medestrijders waren in shock dat juist Shaeera het doelwit werd. Het was een ultieme poging om de beweging te bre- ken. De strijd liet zijn sporen na op de beweging, zoals Shaeera zelf zei: “We just felt a disgust and disappointment about a government who shoots its own children”.

Maar ze gaven en geven niet op, want het uiteindelijke doel is gratis en gedekoloniseerd onderwijs, in hun ogen de enige manier om de ongelijkheid in het onderwijs en daarbuiten tegen te gaan. Er zijn al kleine successen geboekt; gratis onderwijs is toegankelijk voor stu- denten uit families die het niet kunnen betalen, de tarieven van uni- versiteiten worden minder snel verhoogd en veel Zuid-Afrikaanse universiteiten stoppen met de outsourcing van hun medewerkers. De Fees Must Fall beweging laat zien dat opstaan tegen onrecht niet voor niks is, maar wel heel veel vraagt van de mensen die strijden tegen dat onrecht.

Wat kunnen we hiervan leren?
Iedereen kan meedoen. Over de hele wereld zien we nieuwe vor- men van activisme, van de klimaatspijbelaars dicht bij huis tot de jongeren in Hong Kong, van Emma Gonzales die tegen wapenge- weld strijdt in de VS tot Alaa Salah die in haar witte gewaad op een auto in Sudan de demonstranten moed in zong. Kenmerkend voor de Fees Must Fall beweging en ook vele anderen over de wereld, is dat iedereen mee doet. “The Fees Must Fall movement came about organically, it belongs to everyone and no one at the same time”, zegt Shaeera zelf.

Onverwachte samenwerking. Modern activisme lijkt door gene- raties en werelden heen te boren en verbindt mensen op basis van waarden in plaats van waar ze vandaan komen of hoe oud ze zijn. Deze ontwikkeling biedt kansen tot verbroedering via nieuwe lijnen, die de macht verrast, uitdaagt en kan doen wankelen. Zo maakte de Fees Must Fall beweging de eigenlijk hele logische keuze om samen met de ondersteunende staf van de universiteiten de strijd aan te gaan voor gelijkheid.

Vrouwen voorop. Is het toeval dat er in huidige protestbewegingen veel vrouwelijke leiders zijn? Of is er behoefte aan? Ook al moeten veel vrouwen nog steeds vechten tegen het patriarchaat, over de hele wereld zien we vrouwen opstaan als uitdagers van de macht. Zoals Shaeera, die als vrouw ook een stijl van vreedzaamheid en dialoog brengt in de beweging.

Alles geven en volhouden. De Fees Must Fall beweging laat zien dat je bereid moet zijn om te vechten om je doelen te bereiken, zonder angst. Want zodra de macht ruikt dat je bereid bent in te binden, ben je je kracht kwijt. Dat betekent risico’s nemen en geen genoegen nemen met elk compromis. Als je momentum hebt, doorpakken en volhouden tot het bittere eind.

Niet bang voor het politieke spel. Zodra de politiek in het spel komt wordt het tricky, want voordat je het weet is je beweging gekaapt. En zodra dat gebeurt, verliest een beweging zijn eigen boodschap en kan het mensen moeilijker door alle lagen van de bevolking heen verbinden. Of het nu gaat om de jonge klimaatbeweging in Europa of de Fees Must Fall demonstranten in Zuid-Afrika.